148. Thế nào là làm thơ tự do?

Chào cô giáo,

Trước tiên, em không dám nói là em rành thơ, cô hay thầy đừng bắt bẻ em nhé. Hiện nay nếu có đọc thơ, em không thích những bài thơ quá ‘vần luật’, em thích thơ nhạc như là một thể thơ tự do, vì em thấy phù hợp với tính cách của mình và do đó em có thể thoải mái khi làm thơ mà không mất cái ngẫu hứng rung cảm vào một thời điểm nào đó. Bài này em viết để các bạn trên mạng giúp em tìm hiểu về cách làm thơ tự do, em có đưa ra một số ví dụ, không nhất thiết là phải từ các nhà thơ nổi tiếng, cô à. 

1. Về thơ lục bát, thời ‘trung học đệ nhất cấp’ (lớp 6-9 bây giờ), thầy giáo có dạy em về vần thì chữ thứ 6 của câu thứ nhất sẽ vần với chữ thứ 6 của câu thứ 2 theo luật ‘bằng trắc’ như sau: Bằng bằng trắc trắc bằng bằng

Bằng bằng trắc trắc bằng bằng trắc bằng 

(bằng: chữ có dấu huyền hoặc không dấu, trắc: chữ có dấu sắc, hỏi, ngã, nặng) 

Ví dụ (không luôn đúng luật ‘bằng trắc’ như vậy):

"Thành Tây có cảnh Bích Câu

Cỏ hoa góp lại một bầu xinh sao

Đua chen thu cúc, xuân đào

Lựu phun lửa hạ, mai chào gió đông" (Bích Câu kỳ ngộ) 

Hay

"Chín tầng gươm báu trao tay

Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh" (Chinh phụ ngâm khúc)  

Tuy nhiên, thầy còn nói là có nhiều trường hợp gọi là:

- ‘ép vận’, ví dụ:

"Nàng im không thấy nói chi 

Làm sao anh biết ý tình hay chăng" (của em, hì..hì..)

(chữ thứ 6 câu thứ nhất vần với chữ 5 của câu thứ 2!, tuy nhiên em đã sửa ‘ý tình’ thành ‘ý gì’)  

- ‘lân’ vận, tạm gọi là những vần lân cận (gần) với vần đó, ví dụ:

“Nhiệt hàn rất khó gặp nhau

Ai thương tôi với cả ngày cô đơn” (của em, hì..hì..)

Hay

"Thấy tôi là chúng đòi 'quà'

Vuốt ve tôi chả vuốt riêng 'nàng' nào" (tuy nhiên em đã sửa ‘nàng’ thành ‘bà’)  

- lục bát ngẫu hứng, ví dụ:

"Còn non còn nước còn người

Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay" (Bác Hồ)  

Sau này em lớn lên, rơi vào trường đại học bôn ba, em nghĩ đi nghĩ lại và rất thích 2 chữ ‘tuy nhiên’ của thầy.

2. Về thơ tam vần tứ tuyệt/thất ngôn tứ tuyệt (một thể thơ Đường), song thất lục bát, Đường luật thất ngôn bát cú, luật bằng trắc của nó rất phức tạp (em không nói ra ở đây vì dài quá và nhức đầu quá cô ạ), em chỉ biết:  

- thường nó phải có 3 vần ở các câu 1, 2 và 4, ví dụ:

"Trái cấm hương phù dung

Vì nó làm tim rung

Bởi nó mà nhung nhớ

Tại nó hồn mông lung" (của em, hì..hì..)

Hay

"Gửi lại cho anh một nửa thôi

Gửi buổi bình minh mới nhú chồi

Gửi cả ban trưa tình thiêu đốt

Gửi nửa nắng chiều chưa đủ đôi"  (của em, hì..hì..)

- Tuy nhiên, vần không theo luật, ví dụ:

"Em không nghe rừng thu

Lá thu rơi xào xạc

Con nai vàng ngơ ngác

Đạp trên là vàng khô" (Lưu Trọng Lư)

Hay

"Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ

Mặt trời chân lý chói qua tim

Hồn tôi là một vườn hoa lá

Rất đậm hương và rộn tiếng chim" (Tố Hữu)

Hay

"Trông Trường Thành lung lay bóng nguyệt

Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây (chữ 'nguyệt' vần với chữ 'mịt')

Chín tầng gươm báu trao tay

Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh" (Chinh phụ ngâm khúc - Đoàn Thị Điểm!)  v..v…  

3. Thơ tự do/thơ nhạc

Em rất thích những dòng thơ sau đây:

"Lá thu vàng phai chao nghiêng trong gió chiều

Nhìn trăng đêm nay - sao thương ai cô liêu

Khoảnh khắc tình yêu nâng ta trong phiêu diêu

Còn nhớ không anh - đêm nao - ta trao nhau yêu thương" (Vĩ Cầm Trắng)

Hay

"Đến hôm nay - buổi hoàng hôn nơi phiến đá

Rêu phong đã mọc đầy nghe buốt giá con tim

Ta nhắm mắt và tưởng tượng trong đêm tối im lìm

Những vì sao lấp lánh của một thời vụng dại" (Vĩ Cầm Trắng). 

Hay

"Ừ nhỉ. Thì như là bóng mây! 

Lững lơ một thoáng cuối chân ngày

Bên anh, em nhặt hoàng hôn muộn

Nhặt cả sợi đêm. Nhặt nốt cơn mưa.!

Ừ nhỉ. Thì như là ngày đi…

Mùa thu hoang hoải bước chân buồn

Vết xe ngày nọ còn in dấu

Vô lượng giọt phai. Vô lượng tình sầu" (Rose Phạm) 

- Có một hôm, em đọc bài bình về Trinh Công Sơn, người ta nói lời nhạc của Trịnh là những bài thơ, em rất để ý lời bình này, v..v... Trong nhiều năm, em rất kết những lời nhạc sau:

"Người ngồi xuống xin mưa đầy

Trên hai tay, cơn đau dài

Người nằm xuống, nghe tiếng ru

Cuộc đời đó có bao lâu mà hững hờ" (Trịnh Công Sơn)

Hay:

"Gửi cho em đêm lung linh 

và vì sao nơi biển lớn 

Gửi em những ngôi sao trên cao 

tặng em chiếc khăn gió ấm 

Để em thấy chẳng hề cô đơn 

Để em thấy mình cần bên nhau 

Để em vững tin vào tình yêu 2 chúng ta. 

Rồi cơn mưa đêm qua đi 

Ngày mai lúc em thức giấc 

Nắng mai sẽ hôn lên môi em 

Nụ hôn của anh ấm áp  

Và em hãy cười nhiều em nhé 

Vì em mãi là niềm hạnh phúc 

Của anh mà thôi... (lời bài hát 'Chiếc khăn gió ấm')

Hay:

"Lòng ta có khi tựa như vắng ai

Nhiều khi đã vui cười nhiều khi đứng riêng ngoài

Nhiều đêm muốn đi về con phố xa

Nhiều đêm muốn quay về ngồi yên dưới mái nhà" (Trịnh Công Sơn)

Hay:

"Người đã đến và người sẽ về bên kia núi 

Từng câu nói là từng cánh buồm giong cuối trời 

Còn lại tiếng cười khóc giữa đời 

Dưới ngọn đèn một bóng chim qua" (Trịnh Công Sơn)

Hay:

“Hỏi đá xanh rêu bao nhiêu tuổi đời

Hỏi gió phiêu du qua bao đỉnh trời

Hỏi những đêm thâu đèn vàng héo hắt

Ái ân bây giờ là nước mắt

Cuối hồn một thoáng nhớ mong manh” (Trần Trịnh)

Hay:

"Nằm nghe sóng vỗ từng lớp xa 

Bọt tràn theo từng làn gió đưa 

Một vầng trăng sáng với tình yêu chúng ta 

Vượt ngàn hải lý cũng không xa (Lam Phương) v..v... 

hay:

Sao buồn thế 

Bàng ơi 

Giữa đông giá một mình nhóm lửa 

Sưởi cẳng tay gầy run trong gió 

Heo may 

Đài trang thế  

Bàng ơi 

Điểm tô vết son môi 

Rụng... 

              Rơi...  

Lần cuối cùng nhẹ hôn lên mặt đất 

Tình yêu.... 

                  Không lời...... (ẩn danh)

…Em thích thơ tự do cô giáo ạ, thế thì làm sao mà vận dụng một phần của thơ lục bác, tứ tuyệt, Đường luật thất ngôn bát cú vào thơ tự do hả cô? Và thơ tự do tối thiểu phải có những luật nào? Có nhiều người làm thơ tự do, thoạt nhìn giống như một bài văn, trong đó có nhiều bài rất hay đăng trên báo, nhưng phải thú thực rằng chả mấy ai thuộc các bài thơ đó, người ta thường thuộc thơ của Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu, Huy Cận… vì nhạc tính cũng như tính vần điệu của nó rất hay. Viết đến đây em buồn ngủ quá à, cô giúp em với nhé.