328. Vô thường là gì? Hư vô là gì?

Anh biết rằng mình đã chết lâu nay

Nhưng trái tim - một tinh cầu rực lửa

Nó vẫn tìm, một nửa quá xa xôi

Nó vẫn rung, trong tình ái nhiệm mầu

Nó vẫn sầu, theo đuổi bóng lung linh

Nó vẫn sống, đắm mình trong khát vọng.

(Chàng tồn tại, NGLB)

Mình vốn thích viết rất bình thường, bình thường cả về mặt từ ngữ lẫn nội dung. Còn nếu blogger nào thấy một số từ mà mình dùng có vẻ... cao siêu như 'vô thường', 'hư vô'… thì trong thâm tâm mình hoàn toàn không muốn như vậy, lý do đơn giản: mình tôn thờ hiện thực.

Xin bắt đầu bằng một ví dụ nôm na là: ‘làn khói thuốc bay vào hư vô’ (xin lỗi, mình không quảng cáo thuốc lá), bởi vì làn khói thuốc sẽ không phải là nó nữa, mà sẽ biến thành dạng khác, và cuối cùng tan biến vào… hư không.

Có một cô sinh viên hỏi :

-Vô thường là gì hả thầy?

Trong vòng vài giây, mình thầm nghĩ là từ vô thường vốn có rất nhiều trong kinh/sách và cô bé đã đọc/nghe nói đi nói lại từ này hơn 3 năm rồi, mà đến nay cô vẫn chưa... hiểu, rồi mình có trả lời rằng:

-Em hãy nhìn bức hình trên, giọt nước này chỉ 'tồn tại trong khoảnh khắc ngắn ngủi rồi sẽ không còn nữa', hiểu đơn giản: tính chất luôn biến đổi theo thời gian mà không còn như cũ nữa của mọi sự vật được gọi là vô thường (tương đương với khái niệm 'sắc sắc không không' hay 'đời là cát bụi'...).

Mọi sự vật/sự kiện trên đời đều biến đổi: hôm nay nghe nói ông ấy làm quan, hôm khác nghe nói ông ấy về hưu; hôm nay nghe nói ông ấy giàu nứt vách, hôm khác nghe nói ông ấy đã phá sản; hôm nay nghe nói vợ chồng nhà đó hạnh phúc lắm, hôm khác nghe nói họ đã li dị; hôm nay nghe nói chiếc ‘xe máy @’ là nhất, hôm khác nghe nói nó đã lạc hậu rồi; hôm nay nghe nói cô ấy rất thích chơi blog, hôm khác nghe nói cô ấy đóng blog; hôm nay nghe nói giá vàng thấp, hôm khác nghe nói giá vàng lên tới đỉnh; hôm nay trăng tròn vành vạnh, hôm khác không thấy trăng; hôm nay em đẹp, hôm khác em không còn đẹp trong mắt anh nữa; hôm nay nàng yêu anh A rồi hôm khác chuyển sang anh B; rồi sáng nắng, chiều mưa; hết mưa, trời lại có bảy sắc cầu vồng…

Một ví dụ nữa khá lý thú, ở ngoài Bắc có một từ rất hay, đó là ‘ông đồng bóng’ (hay có thể gọi là 'ông vô thường', hihi...), có nghĩa là ông ấy hay thay đổi ý định xoành xoạch, ví dụ về việc chỉ đạo cấp dưới làm việc, lúc thì ổng bảo cấp dưới làm như thế này, lúc thì thình lình ổng bảo cấp dưới làm hoàn toàn ngược lại (các chuyên gia nước ngoài cũng không ngoại lệ).

Cô sinh viên hỏi tiếp:

-Còn hư vô là gì?

-Nói đơn giản, hư vô là hư ảo, là 'không có gì', là cái mà ta tưởng như ‘thật’ sờ sờ trước mắt, bỗng nhiên biến thành ‘ảo’ khôn lường, thậm chí biến thành con số ‘0’ to tướng. 

Ngày hôm nay ta còn phấn khởi trong giấc mộng tuyệt vời của yêu đương, không ngờ một ngày nọ, chính tình yêu đó như một gáo nước lạnh dội vào đầu ta, làm cho ta rơi vào hố thẳm khôn cùng của sự tuyệt vọng: ta chết cùng hư vô.

Ngày hôm nay ta còn đi với nàng (hay ngược lại), không ngờ một ngày nọ, nàng đi với chàng khác: ta đau khổ đi vào cõi hư vô.

Ngày hôm nay, nàng còn là vợ ta (hay ngược lại), không ngờ một ngày nọ, nàng ngủ với ‘ông hàng xóm’: ta chết lặng trong cõi hư vô.

Ngày hôm nay, ta yêu con ta như thần thánh, không ngờ một ngày nọ, con ta chửi như tát vào mặt ta: ta rơi xuống đáy thẳm hư vô.

Ngày hôm nay ta đang có việc làm ngon lành, không ngờ một ngày nọ, ‘lão đó’ lên làm xếp, lão chơi trò ‘ném đá giấu tay’, ta phải rời khỏi ‘thương trường’: ta khắc khoải rơi vào cõi hư vô.

Ngày hôm nay, ta còn nhiệt tình tham gia hoạt động xã hội, không ngờ một ngày nọ, ta biết mình bị ung thư giai đoạn cuối: ta ngã nhào vào cõi hư vô.

Ngày hôm nay ta có một người bạn thân, nó tỏ ra rất khiêm tốn và bảo là rất ngưỡng mộ ta, không ngờ một ngày nọ, nó vô tình buộc miệng bảo nó là ‘thánh’: ta lặng lẻ sánh bước cùng hư vô.

Ngày hôm nay, ta viết vài entry với ước vọng đơn giản là tâm sự để cho các blogger thư giãn một tí và do đó chính ta cũng được thư giãn, không ngờ một ngày nọ, có một blogger xa lạ vào blog của ta chửi ta là ‘đồ như thế này, như thế nọ’: ta tức tưởi rơi vào cõi hư vô.

Ngày hôm nay, ta ‘về vườn’, được công ty cấp cho một số tiền lớn mà có thể làm được việc lớn, ta bỏ số tiền đó và tất cả giấy tờ tùy thân vào trong cốp xe, ghé vào cửa hàng mua một cái gì đó, không ngờ vài giây sau, cả ‘số tiền lớn + chiếc xe máy + giấy tờ tùy thân’ bị bốc hơi: ta chìm lỉm vào cõi hư vô…

Sau đây là các ví dụ khác về vô thường, hư vô và hư không:

-Lá đâu rơi xuống bên thềm

Cô đơn rơi xuống chạm nền hư vô

Mắt nhòa tưởng bóng em vào

Tưởng trăng mềm mại, tưởng sao... rụng rời.

-Đêm vắng em, phòng thinh không hiu quạnh

Gió lạnh về, ta mắt mỏi mòn thêm

Tình yêu đâu, sao giờ đây xa lạ

Với lệ nhòa, ta đón tím hư không.

-Ai đã từng nói:

‘vũ trụ nằm trong đáy mắt của người đàn bà’?

Mà đối với tôi còn hơn thế.

Mà có lúc tôi muốn từ bỏ tất cả

để được cái vũ trụ này...

Tôi ngại, vì tôi đã từng biết,

cái gì đã được chiếm hữu,

nó không còn mãi đẹp trong ta.

Không có thân hình nào là vĩnh viễn thơm ngon.

Nó cũng là thể xác,

nên bỗng chốc hóa... vô thường.

Mình trả lời cô sinh viên theo cách đơn giản như trên bởi vì không có tham vọng là, để hiểu cơ bản thế nào là vô thường/hư vô, cô bé sẽ đào hết kho tàng sách vở trong 2.500 năm, từ thời Phật/Chúa, Lão/Trang đến nay, nếu đọc như thế có mà… loạn óc, hãy để cô ấy hiểu theo cách tự nhiên của mình. 

Những điều vô thường/hư vô đó thường xuyên xuất hiện trong cuộc sống, chả trừ ai, làm cho ta nhiều khi (vô cùng) thất vọng, thậm chí không còn muốn sống trên cõi đời này nữa, bởi thế ai cũng cần tình yêu mặc dù biết nó bà con với vô thường/hư vô, và dĩ nhiên nó cũng là anh em ruột thịt với đau khổ, nhưng tình yêu lại mang đến cho ta sự đau khổ tuyệt vời:

Nàng ơi ta ước thành con bướm

Đôi lứa bên nhau dạo khắp trời

Thế nhân đau khổ ta nào biết

Chỉ ước bên nhau đắng… tuyệt vời.