374. Phương pháp xử lý tư liệu

LTS: Vì bị rối loạn trí nhớ, nên LB phải dùng một cách khác để tồn tại, đó là cách xử lý tư liệu.

“Hãy xem trí tuệ là vỏ cà phê,

vượt qua ‘ngưỡng’ của trí tuệ,

mới đến được ‘nhân’ của quả cà phê”

Nhân tiện bạn 'thanhthuoc’ có hỏi 2 câu dưới đây: 1. Lẽ nào một người mất trí nhớ lại có thể viết được những bài viết tổng hợp và rất nhiều dữ liệu như thế được? (entry 355), 2. ‘Thằng chả’ này biết lắm thế?... Liệu LB có phải là một người đặc biệt? (entry 373), LB sẽ trả lời (các) bạn bằng 1 entry mà lấy sự sáng tạo và khôi hài làm chính, xin các bạn chớ cho là mình ‘tự cao’, hãy cứ xem đây là lời tâm sự nhẹ nhàng với các blogger trẻ mà thôi. Đồng thời, mình có băn khoăn khi viết những entry hơi ‘chính sử’ một tí, bởi sẽ có ai đó sẽ vào bình là ‘nói tào lao’. Tuy nhiên, mình suy nghĩ một hồi, rồi thầm nhủ: ‘Do nghề nghiệp, mình đã nhiều lần trình bày trong các hội trường của nhiều trường Đại học/Cao đẳng, lẽ nào những điều mà mình đã trao đổi 2 chiều với các thầy cô, lại là không hữu ích!’.

*

LB có đọc gần hết các bộ sách ‘gối đầu giường’ của Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Duy Cần..., (rồi các tác phẩm nổi tiếng của Tàu/Tây, của Kim Dung/Cổ Long..., hì…., "ài em so ry, ái em sò rỳ" = I'm sorry). Nhưng LB không thấy thầy Lê hay thầy Cần nói về ‘phương pháp xử lý tư liệu’. 

Xử lý tư liệu

Rồi… bạn bè nói gì? Có nhiều lần, bạn bè đến thăm nhà của LB, giảng viên có, sinh viên có, họ nói: ‘riêng cái khả năng xử lý tư liệu của các hạ thì tại hạ lấy làm cửu ngưỡng’ (= ngưỡng mộ 9 lần), hì.. hì…, họ còn nói là: ‘trong vòng 1-2 phút, trong đầu ‘anh’ có thể xuất hiện cả chục sự kiện, rồi xử lý, chọn lọc ra 1 nhận định tương đối phù hợp’. Chắc các bạn không tin, "chính LB cũng không tin", nhưng có 1 ông tiến sĩ người Đức lại tin. Khi chuẩn bị giã từ VN để về Berlin, ổng có gọi riêng mình vào phòng họp và nói nhỏ rằng: 'Anh có biết tại sao tôi lại rất hài lòng khi ký hợp đồng với anh không? Tại vì khi tôi hỏi cái gì, anh cũng suy nghĩ 1-2 phút rồi mới trả lời', ông ta nói như thể là một triết gia, hì.. hì...

*

Sau đây là 4 kỷ niệm có liên quan đến phương pháp xử lý.

1. Sau khi đọc khoảng 15 tư liệu về Trung Đông (mới đọc lần đầu tiên), mình đã xử lý và tổng hợp 'sơ bộ' như sau:

‘Đông phương bao gồm hầu hết các nước châu Á, trừ các nước Bắc Á như Syberi, Kazakhstan và một số nước Trung Đông. Bạn Tường Minh cũng viết: ‘những nước chịu ảnh hưởng trực tiếp cuộc sống từ 2 nền văn minh Ấn-Hằng (sông Ấn và sông Hằng, Ấn Độ, NGLB) và văn minh Lúa Nước thì gọi là phương Đông’.

Hãy hình dung nôm na Đông phương là các nước mà lỗ tai ta nghe rất quen thuộc như Việt Nam, Ấn Độ, Tàu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Pakistan, Nepal, Afghanistan… và các nước thường hay tham dự Sea-games với chúng ta như Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia, Myanmar, Philippines... (xem chi tiết ở entry 355, đường dẫn bên dưới).

*

2. Một hôm, có 1 giảng viên đại học vô tình để trên bàn 1 cuốn sách nói về ông Tuân Tử, dày khoảng 200 trang. Đọc trong một thời gian ngắn, LB đã phát biểu 'sơ bộ' như sau:
‘Tuân Tử (313-328TCN) nói là ‘nhân chi sơ tính bổn ác’. Thoạt nghe, ta có cảm giác là ông đã sai, vì ta lập tức nghĩ đến câu ‘nhân chi sơ, tính bổn thiện’ (Khổng Tử) và nghĩ đến đứa bé mới đẻ đang ngây ngô ngọ ngoạy với các ngón tay nhỏ như cộng hành!
...‘Nhân chi sơ, tính bổn ác’, mặt nào đó, lại rất đúng, tính ‘ác’ nằm ngay trong hạt nhân sơ sinh. Ví dụ ta có cây ớt con hay lõi gừng non nhỏ xíu, không cay, nhưng khi lớn lên, rồi càng già nó càng cay! Đứa bé đẻ ra, khi nhỏ nó rất ngoan, nhưng khi lớn lên, có thể nó khác ta (hoàn toàn) đến nỗi các bậc phụ huynh phải kêu trời lên ‘cha mẹ sinh con, trời sinh tính’, hay có một ông nông dân đau lòng vì con quá mà kêu trời rằng ‘ước gì con tôi nhỏ lại như thời nó mới học mẫu giáo’, cũng có cậu bé khi còn nhỏ mà người ta đoán biết là nó sẽ làm hoàng đế! (như Lưu Bị, Đinh Bộ Lĩnh hay Lý Công Uẩn)…, phải chăng cái ‘tính’ của đứa bé đã có mầm mống từ khi bắt đầu hình thành thai nhi!’ (xem chi tiết ở entry 367, đường dẫn bên dưới).

*

3. Mình đã có tâm sự với bạn Thanhthuoc là: 

‘Khi còn là sinh viên, LB có sống chung với một bộ đội-nghiên cứu sinh đang làm 'luận văn tiến sĩ'. Anh ta thấy trước khi ngủ trưa, LB đã 'nuốt' được 7 cuốn sách. Vô cùng ngạc nhiên, anh ta mới tò mò giở đống sách ra xem, thì ra trong đó có 1 cuốn sách mà anh ta rất cần cho cái luận văn đó, mà tìm mãi không ra... Chiều hôm đó, trời mưa rất to, anh ta đội tấm bạt, chạy ra ngoài đường, mua 1 điếu thuốc 'có cán' để tỏ lòng... ngưỡng mộ, hì.. hì... Nay mình vẫn nhớ kỷ niệm đó’ (entry 355).
*
4. Hồi trẻ, khi mình đang học tài chính kế toán, thầy giáo đã kể một câu chuyện có tính triết lý như sau: Một công ty cơ khí của Pháp có một cái máy bị hư, không nổ. Họ đã thuê bao nhiêu là chuyên gia/nhà khoa học đến sửa, nhưng không được. Rồi, bỗng nhiên có một ông kỹ sư nọ, anh ta đến cầm chiếc búa và gõ một cái, chiếc máy liền nổ. Họ mới hỏi:
-Ông lấy bao nhiêu tiền?
-‘30.000 đô’, ông kỹ sư trả lời.
Một anh công nhân đứng gần đó liền kêu rầm lên:
-Trời, ông chỉ gõ có 1 nhát búa mà đòi tới những 30.000 đô!
-‘À, để gõ được nhát búa đó, tôi phải đầu tư hơn 30 năm để suy nghĩ đó’, ông kỹ sư trả lời.
Nhưng vị xếp công ty đó hiểu vấn đề ngay tức khắc và… duyệt chi (entry 365).
*

5. À, LB quên 1 câu chuyện rất thú vị về các học trò vì 'xử lý tư liệu' kém mà bị ông Platon lừa: 

Nhà hiền triết Platon hỏi các bạn thực khách: trong một chậu nước đầy, bỏ cục gạch vào thì nước tràn ra. Còn bỏ con cá lớn bằng cục gạch vào thì nước chẳng tràn ra, là tại sao?
Các thực khách trả lời: kẻ bảo tại con cá nó hít nước, người bảo tại con cá nó ngo ngoe lội tới lội lui.
Phaton cho gia nhân mang chậu nước ra làm thí nghiệm, lúc bỏ con cá vào, thì nước cũng... tràn ra!
Với thí nghiệm đó, Platon cho chúng ta câu châm ngôn dùng dạy trẻ là 'hãy quan sát trước khi suy luận' (observer avant de raisonner).
(xem chi tiết ở entry 367, đường dẫn bên dưới).

*
Bạn thích/không thích kỷ niệm nào?

Cuộc sống dường như, anh thiết nghĩ.

Đại để là từ ‘trong chốn mờ sương, em… thấy anh’

Cho đến ‘ta hãy yêu cả những giọt nước mắt,

vì nó là... kết tinh của tình yêu,

theo mọi nghĩa’.

(Nàng dung tục-NGLB)

Từ các câu chuyện kể ở trên, mình mở rộng ra một số điều ngắn gọn, các bạn trẻ có thể chọn một số trong những lời tâm sự dưới đây nhé:
1. Hãy có chính kiến trước khi bắt tay vào đọc bất cứ một cuốn sách/tài liệu nào, đừng vội tin vào bất cứ cái gì, vì ta là chủ nhân, sách là ‘nô tài’.
2. Hãy đọc lướt qua cuốn sách/tài liệu, rồi cố tìm ra ý chính của tác giả là cái gì, thậm chí chỉ cần một vài câu chủ yếu thôi, và hãy hiểu 'ý' chứ đừng sa vào chi tiết.
3. Điều tiên quyết, hãy so sánh ‘nó’ với kinh nghiệm sống hay kinh nghiệm từ 'trường đại học bôn ba' của ta (nếu có), và lấy sự sáng tạo, phê phán và tự-khám-phá làm nền tảng, bằng cách đó, ta sẽ không… ngại khi nói đến ông Khổng Tử hay anh chàng Nick Vujicic gì gì đó.
4. Rồi hãy cố gắng tập trung vào ‘trọng tâm’ của vấn đề: bạn cần đọc cái gì trong đống tài liệu khổng lồ đó?, cần rút ra tinh hoa nào cho mình?..., còn các phần không quan trọng sẽ đọc/nghiên cứu thêm chi tiết sau, nếu cần.
5. Rồi hãy kiểm tra xem, ta cần so sánh ‘nó’ với những tư liệu ‘chủ yếu’ nào, đừng đọc tùm lum, rồi phân loại và sắp xếp 'nó' vào đúng chỗ trong thư viện 'bộ óc' của mình.
6. Đồng thời, hãy hiểu thấu 'gót chân Achilles' (=nhược điểm) của ta, và hãy thực lòng tôn trọng và khôn khéo học hỏi các ý kiến của các bậc tiền bối, các blogger, các ‘hai lúa’/lão bá tánh, thậm chí là của các cháu bé còn ngây thơ.
7. Hãy dùng ‘ấn tượng’ để nhớ, bằng cách lợi dụng cuộc sống sinh động, vì ta có thể nhớ là ‘tư liệu’ đó xảy ra ở cảnh vật nào?, ở trên máy bay, xe đò?, ở thư viện, trường?, lúc vui đùa, nhậu, uống cà phê?, khi gặp ông Tây, ông Obama?, lúc trời mưa to?, lúc gặp người tình?…
8. Hãy thận trọng rằng thế giới tư liệu rất là nhiễu loạn, có thể không chính xác.
9. Hãy đừng bao giờ để người ta viết, rồi ta đọc.
10. Nhất là, hãy có nhận định/ý tưởng riêng của ta, chứ không nhất thiết phải luôn tụng niệm 'vĩ nhân X nói rằng', và lưu ý rằng: cái đơn giản nhất lại là cái trí tuệ nhất.
11. Hãy đừng sợ sai, các blogger/bạn bè/cha chú/thực tế sẽ giúp ta sửa sai, rồi hãy sửa sai càng sớm càng tốt, và cần nghi ngờ sự láu táu của ta bằng cách kiểm tra 100 lần, thậm chí 1000 lần, cho những phát biểu chính thức.

Nhưng lớn lên, anh lại nghĩ xa hơn.
Cuộc sống đã chỉ cho anh.
Mọi triết lý đều có các điểm riêng,
hãy tưởng tượng, đó là vỏ quả cà phê, (hay vỏ củ hành),
nhưng mọi triết lý lại đều có một điểm chung,
đó là nhân của chúng.
(Nàng dung tục-NGLB)

12. Hãy xem trí tuệ là vỏ cà phê, vượt qua ‘ngưỡng’ của trí tuệ thì mới đến được ‘nhân’ của quả cà phê.
13. Hãy đừng ‘gáy’, ‘chảnh’, 'nổ' hay ‘nói khoác’ với thiên hạ là tôi biết cái này, tôi biết cái nọ, mà hãy suy nghĩ… 30 năm để chỉ phát biểu có tí xíu xìu xiu thôi. (khó quá phải hôn? hì…)
*

Anh sẽ không nói nhiều.

Ông Socrat vì nói nhiều nên ông ấy đã bị giết.

Nhưng, em hãy nói thiệt

là ‘em yêu anh’ nhé.

Rồi anh nói nhè nhẹ: thiện tai, cô bé làm... bần tăng đỏ mặt.
(Nàng dung tục-NGLB)

Và đây là một thực tại: 'Tiến trình tư duy là như thế này: 1. hiểu tổng quát trước, 2. hiểu chi tiết sau, 3. mở rộng, 4. kiểm tra cẩn thận, và 5. đi đến triết lý/ý niệm cần thiết (trả lời bạn Mưa), và 'Thực ra, khi đọc sách/viết, LB có 3 nguyên tắc cơ bản là: 1. độc lập, 2. cố gắng hết sức để khiêm tốn, và 3. tránh nói khoác' (trả lời bạn Đóm).

Bạn bình chọn lời tâm sự nào? Bạn Mùa Thu Vàng và Mưa chọn số 4, Bạch Mai: 7, August Pink: 8, Mộc Miên: 12, Đom Đóm: 13, Chu Ngọc: 14, hì...

Cuối cùng, hãy luôn luôn nhớ rằng: 'Ta là ai? Ngươi không là cái gì cả' - sự khoe khoang là một trong những kẻ thù đáng sợ nhất của trí tuệ - như là điều tâm sự thứ 14. HẾT.
--------------------------
Phụ lục:

Nàng dung tục!

http://nhagomlabang.blogspot.com/2013/06/372-chum-tho-nang-dung-tuc.html 

Em dung yêu dấu,

Hồi nhỏ anh đi dạo, 
trong khu rừng cao su.

Thằng em đã cho anh xem một đóa ‘hoa tục’.

Anh không để ý lắm.

*

Nhưng lớn lên, anh lại nghĩ xa hơn.

Cuộc sống đã chỉ cho anh.

Mọi triết lý đều có các điểm riêng,

hãy tưởng tượng, đó là vỏ quả cà phê, (hay vỏ củ hành),

nhưng mọi triết lý lại đều có một điểm chung,

đó là nhân của chúng.

*

Cuộc sống dường như, anh thiết nghĩ.

Đại để là từ ‘trong chốn mờ sương, em… thấy anh’

Cho đến ‘ta hãy yêu cả những giọt nước mắt,

vì nó là... kết tinh của tình yêu,

theo mọi nghĩa’.

*

Và anh biết rằng có khả năng

anh đang 'tự đày mình mà không có ngày mãn hạn'(*),

theo một nghĩa nào đó, nhưng...  

vẫn có thể có tâm hồn... thoát tục!

vẫn có thể chỉ cách cho người khác vượt 'ngục'.

*

Và trong thế giới đầy nhiễu loạn này,

đôi khi ta bị sống mệt nhoài trong hư ảo.

Do đó, có lúc ta cần say một tí để là một con người thật.

Và anh biết.

Còn yêu là còn sống,

không còn khát vọng yêu là còn sống nhưng như đã chết.

*
Buổi sáng nọ, một đóa hoa mai đã tâm sự:
Tình yêu dường như đang có ở quanh đây.
Rất gần gũi.
Nhưng ta không nhìn thấy
Vì ta đang đi tìm sự hoàn hảo.
Nên ta sẽ không bao giờ thấy nó.
*
Có lúc buồn buồn, anh tự nhủ.
Phải có một cái gì đó để... dựa,
ví dụ dựa vào vai người yêu,
nhưng dễ gì có, buồn chịu!
Anh hiểu, nàng khát vọng của anh quá hoàn hảo.
Không phải lỗi ở anh, mà vì bản thân em là nàng 'ảo'.

*

Anh có vì em, làm thơ tình ái. Và em đã đùa:
'Anh làm thơ tình ái làm em cười vỡ cả bụng, 
anh có khiếu hài,
làm thơ tình mà có cả cá mái, cá trống, 
và nắng thò qua cổng...'
*
'Nếu em phù phiếm, dung tục, anh có ghét em không?', em hỏi.
Không, anh xin phép nói:  
Nhìn chim biển bay lượn tà tà 
dưới mây chiều rạt rào, 
anh đã quên đi điều đó,
anh nỡ nào mà ghét thiên thần bé nhỏ - chất giải độc hư vô thần diệu của anh!

*
Anh sẽ không nói nhiều.
Ông Socrat vì nói nhiều nên ông ấy đã bị giết.
Nhưng, em hãy nói thiệt
là ‘em yêu anh’ nhé.
Rồi anh nói nhè nhẹ: thiện tai, cô bé làm... bần tăng đỏ mặt.

*

Em dung ơi,

Ngoài kia con chim nhỏ

Nhảy chíu chít trên cành

Anh nhớ em, mơ màng

Nắng đã rụng ngoài sân.

(*) Entry: Phi - Kim Dung và tình yêu.

Các entry có liên quan:

355.Trung Đông: http://nhagomlabang.blogspot.com/2013/05/355-luan-ve-su-song-va-viec-tham-nhuan.html,

365.‘Ba mươi ngàn đô’: http://nhagomlabang.blogspot.com/2013/05/365-nghe-thuat-lam-ra-tien.html

367.Tuân Tử/Platon: http://nhagomlabang.blogspot.com/2013/05/367-thuong-e-hai-ta-roi.html  

373.Trùng trùng duyên khởi: http://nhagomlabang.blogspot.com/2013/06/373-trung-trung-duyen-khoi-va-nao-la-so.html