284. Trang Tử thời nay

Thuyền đang trôi lang thang
Bỗng nghe tiếng vĩ cầm
Thuyền từ từ dừng lại
Trên sóng nước bâng khuâng
(Tiếng vĩ cầm-NGLB)

Lúc 3g chiều nay, 03/12/2012, mình định viết chủ đề về tiếng đàn ‘tính tính tính tình tang tang tang’ (tức là nói về Trang Tử) thì trùng hợp vào lúc 4g, blogger Hồ Điệp (nghĩa của từ có liên quan đến Trang Tử) ghé thăm, LB có trả lời là: ‘chiều nay, LB sẽ viết một entry về 'Trang Tử thời nay'… À, về tư tưởng, thiển nghĩ, LB sắc bén như Tây Môn Xuy Tuyết nên không 'mềm' như lão Trang được, có gì thông cảm nhé…’, vì thế, việc mà mình viết entry này âu cũng là cái duyên!

Mình cũng xin nói thật là đến tuổi này, mình không còn cảm hứng lắm đến cái gì là ‘tung tung của của’ nữa, nhất là khi mình nằm mơ thấy là một con bướm (hồ điệp) - con bướm thấy một con bò đưa cái lưỡi liếm hết mặt biển - mình càng mất hứng... Cũng cần nói thêm, ông Trang Tử là người thuộc ‘Trung Hoa cổ đại’ (thời Chiến Quốc, TK 5 - 221 TCN), ngày nay ông không chỉ là người Tàu, mà còn là người của chung nhân loại, nói nôm na là nếu người Mỹ thích ông thì bảo ông là người Mỹ, nếu ta thích ông thì bảo ông là người Việt, vì ông là người rất đáng yêu.

 

1. Lá Bàng vừa đổi cái avatar mới, nó có liên quan đến bài hát dân ca Nhật này (nhớ bằng ký ức):

Tính tính tính tình tang tang tang
Cuộc đời mình như chiếc thuyền nan
Trôi nó trôi bồng bềnh
...Đi tới tô-kí-ô
Mình xách tay chiếc dù
Mặc áo ki-mồ-nô
Tô-kì-ô, tô-kí-ô
Dù là dù với ki-mồ-nô

Người Nhật đã biết cuộc đời như chiếc thuyền nan trôi lang thang vô định, gặp đâu thì vui đó, không nghĩ đến sống chết làm gì, ngoài ra, người Nhật khi được hỏi ‘thiền là gì?’, họ đã trả lời bằng một tiếng sáo: bài toán hạnh phúc của họ đã có đáp án.

Và bài hát sau đây của người Việt Nam (nhớ bằng ký ức):

Làng tôi bên sông, nước trôi triền miên
Làng tôi bên sông, thuyền lên bến mỗi chiều
Những đêm mờ trăng, thuyền đỗ cạnh bờ đá
Mái chéo nhặt khoan, nhịp khúc hát mơ hồ

Ta đã có ý niệm vô thường/hư vô từ lâu, nhưng dường như tính cách ‘hoải cảm’ thái quá của người Việt đã làm ta còn có một khoảng cách với triết lý ‘hạnh phúc’. Ví dụ như nhạc sĩ Cung Tiến có câu:

Chiều buồn len lén tâm-tư
Mơ hồ nghe lá thu mưa
Dạt dào tựa những âm xưa
Thiết tha ngân lên lời xưa 

…Quạnh hiu về thấm không gian
Âm thầm như lấn vào hồn
Buổi chiều chợt nhớ cố nhân
Sương buồn lắng qua hoàng hôn

v..v…

2. Trang Tử (365-290, TCN)

Sinh ở đất Mông (nay thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc), sống dưới thời Lương Huệ Vương và Tề Tuyên Vương (!), Trang Tử là một trong những ‘triết gia’ lỗi lạc của mọi thời đại, ông đã để lại cho nhân loại tác phẩm bất tử ‘Nam Hoa kinh’ (bản dịch ‘thoát’ nhất là của Nguyễn Duy Cần)...

Có truyền thuyết rằng ông thích đi giày rơm/cỏ, tiêu dao ở chốn hoang sơ, chắc ông chính là người đã đưa ra khái niệm ‘vô vi’ và ‘vô thường’, và thấy mình chỉ là một ‘con bướm nhỏ’ trong vũ trụ đại ngàn (Trang Chu mộng hồ điệp)…

Trong thời gian 1955-1972, ông Kim Dung đã vận dụng tốt tư tưởng triết học trong ‘Nam hoa kinh’ và ‘Đạo đức kinh’ (của Lão Tử) vào các tiểu thuyết võ hiệp của mình, ví dụ như câu nói về tính ngẫu nhiên và ‘vô định xứ’ của đời người như: ‘Lai như lưu thủy hề, thệ như phong, bất tri hà xứ lai hề, hà sở chung!’, tạm dịch ‘Đến như nước chảy, đi như gió, không biết đến từ đâu, không biết cuối cùng đi về đâu!’... (Entry 192.2 - ‘Vô cùng bé và quy luật nghiệt ngã của thượng đế’).

Các bạn có thể đọc thêm một tư liệu nhỏ dưới đây:

Nói chung, mình không có tham vọng phân biệt các thứ triết lý hư vô hay vô thường/vô vi, thiền…, đơn giản là mình thấy cái gì có chữ ‘không’ thì nhập vào cũng một entry mà thôi, dưới đây người viết chỉ có vài dòng cảm nhận ngắn thôi, các bạn có thể dễ dàng tham khảo chi tiết trong Google.

Triết lý hư vô (cùng 'sánh bước' với vô vi hay vô thường, đều là 'vô' cả, nhưng quan điểm không hoàn toàn giống nhau) là phổ biến và ẩn tàng trong rất nhiều tác phẩm hay các triết lý khác trong mấy ngàn năm nay. Về triết lý vô vi, đại biểu xuất sắc của nó là Trang Tử (hay Lão Tử (thuận theo tự nhiên mà sống)) - nói chung cuối cùng cũng xem ‘đời là giấc mộng’ hay ‘đời là vô thường’- đã biến thành ‘đạo giáo’, đã là một bộ phận trong ‘võ đạo’ của phái Toàn Chân, Võ Đang, đã thâm nhập vào tiềm thức người Tàu và nhiều nơi trên thế giới, thậm chí trong Phật và thiền, đặc biệt là vào rất nhiều trí thức/văn nghệ sĩ TQ và VN sau này. Người đọc có thể khai thác nó trong ‘Đạo đức kinh’ của Lão Tử, ‘Nam hoa kinh’ của Trang Tử, trong thơ của Lý Bạch, Đỗ Phủ, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Công Trứ, Apollinaire, Bùi Giáng, trong ‘Góp nhặt cát đá’ của thiền sư Muju, trong ‘Tự do đầu tiên và cuối cùng’ của Krishnamurti, trong ‘Vô Kỵ giữa đời tôi’ của Đỗ Long Vân, trong 'Vật lý tiến hóa luận ' của Einstein, trong nhạc Trịnh Công Sơn, Vũ Thành An, trong truyện của Hemingway, Marquez, Aitmatov và trong rất nhiều truyện kiếm hiệp của Kim Dung hay Cổ Long…

Có thể dẫn ra đây một vài câu trứ danh:
- ‘Đạo khả đạo, phi thường đạo. Danh khả danh, phi thường danh’ (‘Đạo mà ta có thể nói đến được, không phải là đạo. Danh mà ta có thể gọi được, không phải là danh', trong ‘Tri bắc du’ - Lão Tử), 
- ‘Thoắt lặng không hình, biến hóa không thường, chết chăng, sống chăng?' (trong ‘Thiên hạ’ - Trang Tử), 
- 'Dư dục vô ngôn, tứ thời hành yên, vạn vật dục yên, thiên hà ngôn tai' (ta không muốn nói nữa, bốn mùa êm trôi, vạn vật đua nở, kìa như trời đất có nói gì đâu' - Khổng Tử),
- ‘Đốt tàn xác của ta, ngọn lửa thành bốc cháy hồng hồng. Sống đã chi làm sướng, chết không lấy chi làm khổ.. Hí, lạc, bỉ, sầu đều trở về cát bụi. Tội nghiệp thay người đời hoạn nạn quá nhiều’ (trong 'Ỷ thiên đồ long ký' - Kim Dung),
- ‘Có thì có tự mảy may, không thì cả thế gian này cũng không’ (Đạo Hạnh thiền sư) :
- ‘Bồ đề vốn không phải là cây, gương sáng cũng không phải là đài, người chẳng soi ở nước chảy, mà soi ở nước dừng' (Huệ Năng)...
(Entry 197.3 - ‘Triết lý hư vô’)

3. Chúng ta học được những gì từ Trang Tử (hay Lão Tử)? Lá Bàng giải thích ngược lại sách vở bằng cách nêu lên các ví dụ thực tại nóng hổi. Tối hôm qua mình có đọc một số lời bình trên blog, và chiều nay đi hớt tóc, trong lúc hớt tóc, mình vớ tay đọc tờ báo Công an, có một số câu chuyện như sau:

- Có một du khách người Nga tên là Andrey, ông ta mướn một chiếc xe máy để chạy ngắm cảnh Nha Trang, vì chạy xe quá nhanh nên đến một khúc cua, ông ta không làm chủ được tốc độ, xe máy tông vào lề đường, rồi tông vào tường làm ông ta chết ngay tại chỗ. Kết quả là một người Nga đi du lịch và chết tại Nha Trang.

- Có một phụ nữ xinh đẹp khoảng 30 tuổi làm ở cửa hàng thời trang, nàng đã có một người ‘trồng cây si’ rồi. Nhưng cô ta lại quen một người đàn ông đẹp trai tự xưng là Giám đốc xây dựng công trình. Người đàn ông này dùng lời lẽ ‘mật ngọt’, ban đầu cô ta chạy vạy cho y mượn nửa tỉ, rồi số tiền cho người mật ngọt này mượn lên đến 7,2 tỉ! Sau này, nghi ngờ y là kẻ dối trá, cô đã đi tìm y khắp nơi, cuối cùng cô đến được công ty của y, cô rất bàng hoàng: y đã có vợ con, (căn nhà của y đã bán), y không những không trả tiền mà còn lên lời thách thức rồi ‘biến’ luôn!

- Có một chàng trai, con ông chủ tịch xã. Y đã lấy một người vợ mình dây, rất xinh đẹp, nàng đang có bầu đứa con thứ ba. Một buổi tối nọ, tại quán trượt pa-tanh của hai vợ chồng, vì bị ‘phê ma túy’!, y đã dùng một khẩu súng tự chế bắn chết người vợ và đứa con trong bầu mới có 8 tháng tuổi.

- Có một số blogger ‘chơi blog để nói xấu/bêu rếu người khác’. Hãy lắng nghe bạn MLT nói: ‘Lúc đầu vào tham gia blog nầy, M đã sống rất thật... từ các giao lưu kết bạn chia sẻ... nó gần như là đời thật của mình... Nhưng nghiệm lại sau một thời gian dài... sẽ là rất nguy hiểm nếu ta chia sẻ tất tần tật những gì riêng tư lên trang nầy thì... sẽ có một ngày chính ta bị tổn thương vì điều đó’.

v..v…

Từ các vụ việc thực tế, hãy nghiệm lại những điều ‘tự lượng sức mình’ mà Trang Tử muốn khuyên chúng ta (hãy tránh chữ ‘quá’):

- đừng chạy xe quá nhanh, đừng uống bia/rượu quá nhiều, đừng quá tham tiền/sắc đẹp…

- đừng quá tin vào lời ‘mật ngọt’ của đàn ông (hay đàn bà)

- có bao nhiêu thì xài bấy nhiêu, đừng vay mượn tiền của bạn bè/bà con để cho người khác mượn

- tuyệt đối đừng bao giờ chơi với một người mà ta đã khẳng định đó là kẻ xấu, đừng vì lòng nhân đạo yếu đuối mà nhấc máy lên gọi hay gặp mặt người đó

- đừng quá đề cao bản thân mình

- đừng nói xấu/bêu rếu người khác trên blog vì đây là một thái độ phản-Trang Tử, ngoài ra, tín đồ của Chúa hay Phật không bao giờ làm vậy

- đừng lấy của chung của mọi người làm của riêng của mình, cụ thể, biển Đông là biển chung!

- có một blogger nữ hỏi là 'có nên yêu quá không anh?', mình xin hẹn trả lời trong một entry khác...

Đã hết rồi mùa xuân
Hè đã vươn ngoài ngõ
Nắng đã vào trong sân
Sao em còn thấy lạnh?
Hãy để cho nuối tiếc
Theo ngày tháng qua mau
Tình là khúc ly biệt
Sao em mãi âu sầu?
(Sao thế em?-NGLB)

4. Và cuối cùng, theo Trang Tử: ‘nếu làm con gà thì gáy, làm con chim thì hót, làm con người thì vui chơi’, hãy đừng quá hoài cảm về quá khứ vinh quang (hay đau khổ) hay quá ảo tưởng về tương lai, hãy sống hết lòng cho thực tại, hãy khiêm tốn và biết nhận lỗi..., và ‘chơi blog để làm gì?’, hầu hết người Nhật sẽ trả lời là ‘chơi để vui’, ta cũng có thể nói ‘chơi để thư giãn, để trao đổi tâm sự, để trau dồi kiến thức, để học hỏi kinh nghiệm viết lách...’, nếu không nhầm, đó là những tính cách mà ‘Trang Tử thời nay' có.