321. Lễ-hội và triết lý

1. Lễ đây tức là lễ hội, còn hội tức là hội họp, để cho đơn giản, mình gom thành ‘lễ-hội’. Còn từ triết lý đã có trong từ điển, ta cứ xài, có gì mà ngại mặc dù ta không phải là triết gia, có ai bảo chỉ có triết gia mới được xài từ ‘triết lý’ đâu! Ngoài ra, có người ‘trêu’ rằng Lá Bàng viết nhiều, à, mình không viết nhiều mà mình chỉ suy nghĩ nhiều thôi, hì.. hì…

Tết nay, trong khoảng 30 ngày, mình đã nhận được vài chục lời mời/rủ tham dự các lễ-hội như: họp trường/họp lớp, họp hội đồng hương, họp họ hàng, họp hàng xóm (nhậu, cà phê cà pháo), đám giỗ, đi cầu kinh (ở nhà thờ), đi hái lộc (ở chùa), đám cưới, đi off (nhiều loại blog), đi du lịch/dã ngoại, đánh phỏm/tiến lên, đánh bóng bàn, hát Karaoke, đi chơi nhóm, đi siêu thị…, có lúc 3 lễ-hội/ngày, nếu theo hết thì mình không còn hình… người. ‘Nhu cầu của tập thể (nhiều người) là vô hạn, trong khi đó sự đáp ứng các nhu cầu đó của cá thể là vô cùng hữu hạn’, do đó, nếu các bạn có trách móc ‘tại sao anh không đến?’ thì mình xin lỗi vì thực sự mình cũng ‘botay.com’.

2. Sau đây mình xin ‘múa rìu qua mắt thợ’ về cái được gọi là ‘tinh thần Đông-Tây’.

 

Hồi nhỏ, mình đã được thầy/cô hay chú bác dạy khá nhiều bài hát mà mình vẫn còn nhớ như (mình không thể trích nguyên bài, các bạn có thể lấy trên mạng):

-Ánh trăng trắng ngà, có cây đa to, có thằng Cuội già, ôm một mối mơ. Lặng yên ta nói Cuội nghe, ở cung trăng mãi làm chi… Các em thích cười, muốn lên cung trăng, cứ hỏi ông trời, cho mượn cái thang…

-Tết Trung Thu em rước đèn đi chơi, em rước đèn đi khắp phố phường, lòng vui sướng với đèn trong tay, em múa ca trong ánh trăng rằm. Đèn ông sao với đèn cá chép, đèn thiên nga với đèn bươm bướm, em rước đèn này đến cung trăng…

-Tình bằng có cái trống cơm. Khen ai khéo vỗ ố mấy bông mà nên bông, ố mấy bông mà nên bông. Một bầy tang tình con nít (xít), một bầy tang tình con nít. Ố mấy lội, lội, lội sông…

-Năm xưa đôi ta bé ta chơi. Đôi ta chơi bắn súng khơi khơi. Chơi công an đi bắt quân gian. Hiên ngang anh giơ súng ngay tim, bang bang! Anh bắn ngay em, bang bang! Em ngã ngay sân, bang bang! Tiếng súng khi xưa, bang bang! Ta sẽ không quên bao giờ…

Rồi:

-Kìa chú là chú ếch con, bé ngoan là ngoan nhất nhà, chú học thuộc bài xong rồi, chú hát thi cùng họa mi. Bao nhiêu chú chim ri, cùng bao cô cá rô phi, nghe tiếng hát mê ly, cùng vui thích chí cười khì...

-Hôm nay em đến trường, mẹ dắt tay từng bước, hôm nay mẹ lên nương, một mình em tới lớp, hương rừng thơm đồi vắng, nước suối trong thì thầm, cọ xòe ô che nắng, râm mát đường em đi…

-Em yêu trường em, với bao bạn thân, và cô giáo hiền, như yêu quê hương, cắp sách đến trường, trong muôn vàn tình yêu thương...

-Chú ơi chú, bao giờ bao giờ, cho em hái dừa, hái dứa, hái xoài, đào khoai, gửi sang Đông Đức, mời bạn của em… Nhớ em nhớ, em càng chăm nhiều, mai đây nắng chiều sáng trời quê, Việt Nam thống nhất, mời bạn em sang chơi, mời bạn em đến chơi…

Viết đến đây, không hiểu sao mình nức nở, làn nước mắt chảy dài trên má, có phải những người nhạc sĩ kia hay cha chú đã truyền lại cho mình một thứ tình cảm quê hương dân tộc bí ẩn nào đó mà không thể nào mô tả bằng lời!

 

…Và trong đời mình đã nghe nhiều loại nhạc như nhạc tiền chiến, nhạc Trịnh, Phạm, Ngô, nhạc thời trang/tình ca bất tử (kể cả nhạc ngoại), nhạc đỏ, xanh, vàng, ‘sến’... và mới đây là nhạc ‘bài hát Việt’. Những hồn nhạc này đã len lẻn vào tuổi thơ của mình và thấm sâu vào tiềm thức, mà đến nay mình không thể nói nhạc nào là hay nhất hay nhạc nào mình thích nhất, vì đơn giản chúng là một phần của hồn Việt. Lịch sử là lịch sử, nó không phụ thuộc vào sự yêu/ghét của con người mà vẫn hiển nhiên tồn tại với thời gian.

Mình nói chút chút về nhạc Trịnh bởi mình thích nói (cũng có thể nói về các nhạc sĩ khác) chứ không hẳn tinh thần ‘Trịnh’ là cái gì đó cao cấp! ở Việt Nam. Trong phòng hát Karaoke, thường có 20-30% người hát chọn bài hát của Trịnh (trong số hàng trăm nhạc sĩ), điều đó chứng tỏ nhạc Trịnh đã chiếm được tình cảm của đa số ‘lão bá tánh’. Trịnh có thể ngẫu hứng mà viết ‘hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi’, ‘đi đâu lanh quanh cho đời mỏi mệt’, ‘nhiều đêm muốn quay về, ngồi yên dưới mái nhà’, ‘ôi phù du, từng tuổi xuân đã già, một ngày kia bến bờ, đời người như gió qua’, ‘cuộc đời đó, có bao lâu, mà hững hờ’, hay bỗng có cao hứng về tinh thần tập thể mà viết ‘rừng núi dang tay nối lại biển xa, ta đi vòng tay lớn mãi’…, dù Trịnh có viết gì thì đó cũng là từ ngẫu hứng hay cao hứng của một con người đủ thấm tình người/tính vô thường của đời người và… vô định hướng, chứ bản thân ‘anh’ không cố ý toát ra một ‘ý niệm’ rõ rệt, vì anh không phải là một triết gia. Nói đến đây chắc có một số blogger không tán đồng, nhưng mình tự hỏi là nếu Trịnh có một hệ thống ý niệm có ‘khoa học’ thì trên Trịnh là gì?, chả lẽ đến ngang Trịnh (hay Nguyễn Du, Bùi Giáng, Phạm Công Thiện, Đỗ Long Vân, Ngô Bảo Châu… gì gì đó) là dừng lại!

 

3. Liếc qua các lễ hội, không biết sao ngày nay người ta tổ chức quá nhiều lễ hội như vậy (đặc biệt là ở miền Bắc) đến nỗi mấy anh hai lúa người miền Bắc hay đi chơi với mình cũng cầm rầm là ‘tốn tiền tốn của của dân’. Xem một số bản tin thời sự trên ti-vi, ôi, ở Nam Định (Thanh Hóa…), người ta chen lấn nhau, giẫm đạp lên đầu nhau để xin ‘ấn’, giật ‘lộc’, hối lộ vào đầu, mắt, mũi, tay chân các thần thánh (bằng tiền mặt)…, và ôi, nếu ông Trần Hưng Đạo mà có sống dậy thì ổng cũng kiếm một chiếc mô-tô nào đó vài ngàn phân khối mà chạy cho nhanh (coi chừng bị bắn tốc độ!) và tìm một chỗ nào đó yên tĩnh để tiếp tục nghiên cứu ‘Binh thư yếu lược’…

Dĩ nhiên là ở ‘phương Tây’ không luôn luôn hay, nhưng cái gì hay thì nói hay.

Mình có xem một phim chiếu về cảnh đón giao thừa ở Mỹ, người ta vô cùng háo hức, tổ chức rất ‘hoành tráng’, tình yêu nảy sinh…, nhưng người ta vui cao độ một đêm thôi, ngày mai sẽ là ngày ‘cống hiến cho khoa học’ - mà theo mình, đây mới chính là ‘văn hóa’.

Nhà văn Lê Lựu (tác giả của cuốn ‘Thời xa vắng’) có phàn nàn trên báo chí rằng, ở bên Mỹ, mẹ đi làm cho con mà tính tiền, vâng, có thể đúng, đó là nhìn dưới khía cạnh ‘cộng đồng’. Còn trên đời thực, mình có gặp một ông già 70 tuổi, ông ta phải đi phụ giúp ở một quán cà phê của một người bạn thân để có tiền nuôi con (nuôi) của ổng. Rồi đứa con đầu của ổng, mở một khách sạn lớn, kêu ổng đến giúp cho việc quản lý khách sạn. Dĩ nhiên trong trường hợp này thì ‘con phải trả tiền cho cha’ để bù đắp lại cái giá trị lao động-xã hội mà ổng đã tạo ra vì người bạn thân và con nuôi của ổng, duy lý quá đi chứ!

Người phương Tây vẫn coi trọng lễ hội, tuy nhiên mới đây:

-Có một người Mỹ gốc Việt đã sáng tạo ra một con ‘chíp’ (bán rất chạy), to bằng hột nút, gắn vào người, mà có thể báo cho ta biết đầy đủ các thông số về sức khỏe vào bất cứ thời điểm nào.

-Có một nhà khoa học đã sáng tạo một ‘vành tai’ nhân tạo mà có thể hoạt động như vành tai tự nhiên của con người.

-Có một số nhà khoa học đã sáng tạo ra một loại hóa chất mà có thể điều khiển trái cây chín lúc nào tùy ý (dĩ nhiên trong thời gian nhất định), điều này đã tiết kiệm một lượng chi phí lớn cho các siêu thị, và hóa chất này dự kiến sẽ được áp dụng trên toàn thế giới.

-Có một nhà nữ khoa học người Úc mới sáng tạo ra một loại thuốc chống cúm mới có hiệu quả (chống lại được các chủng virút kháng thuốc) mà 7 năm sau sẽ công khai xuất hiện trên thị trường…

 

4. Có một phụ nữ bỗng nhiên buộc miệng nói khá thông thái là ‘tài năng là do ta tự rèn luyện mà có, tiền bạc là do ta tự nỗ lực làm ăn trầy da tróc vảy mà có, chức vụ là do ta tự biết phối hợp tốt với người khác và làm việc có hiệu quả mà có, lẽ nào có một đức thánh nào đó (Đức Thánh Trần) lại ban cho ta tài năng, tiền bạc hay chức vụ,  ảo tưởng quá đi, mê tín quá đi!’.

Cuối cùng, mình không dám kết luận gì nhiều, với lời phát biểu của phụ nữ này thì lễ-hội gì thì mặc kệ lễ-hội, miễn sao mỗi ngày ta phải có ‘tâm’ ít nhiều cống hiến cho sự phát triển của khoa học/của xã hội trên nền tảng ‘tự rèn luyện là chính’, phải chăng đó là cái cốt lõi văn hóa của lễ-hội Đông-Tây?