1098. Tên gọi Việt Nam của Trường Sa và Hoàng Sa (Sưu tầm và lời bình)

Cách đây khoảng nửa tháng, tôi có viết mấy dòng về HS và TS..., tra được: ‘Hoàng Sa’ tiếng Anh là PARACEL ISLANDS*, tiếng Việt là BÃI CÁT VÀNG hay Quần đảo Cát Vàng; tiếng Trung bính âm là Xīshā qúndǎo, Hán-Việt là Tây Sa quần đảo... Trường Sa tiếng Anh là SPRATLY ISLANDS*, tiếng Việt là BÃI CÁT DÀI hay Quần đảo Cát Dài, tiếng Malaysia và Indonesia là Kepulauan Spratly; tiếng Trung bính âm là Nánshā qúndǎo, Hán-Việt là Nam Sa quần đảo;

tiếng Anh còn gọi đảo này là ‘Dangerous Ground’ = Vùng đất nguy hiểm (1821, Hình 1) hay ‘Storm Island’ = Đảo Bão tố (1859)...

...Chúng ta có từ ‘Paracel’, tiếng Việt là ‘cát vàng’, rõ rồi!... Còn ‘Spratly’? Tôi đã tìm hiểu nhiều tư liệu về Hoàng Sa, Trường Sa, và nhiều từ điển, thì, hầu như không có giải thích ‘spratly’ là cái gì!... Thiết nghĩ ta nên biết ‘SPRATLY’ chính là: 1) tên của thuyền trưởng người Anh Richard Spratly*, 2) năm 1843 thì tên ông được chuyển ngữ sang Hoa ngữ là ‘Tư Ba Lạp Thoát’, và vì thế Trường Sa còn có tên là ‘Tư Ba Lạp Thoát Đảo’, là đảo do ông Tư Ba Lạp Thoát phát hiện ra!, ha..ha..ha... Và bởi sống trong ‘trường triết bôn ba’, nên tôi hiểu ‘khái niệm gốc’ (như Giao Chỉ, Cửu Chân, Đông Dương*, xem dưới...) rất là quan trọng, 

trong đó có việc dùng tiếng Việt gốc/thuần Việt - mà có thể ‘bị bỏ’ vì những lý do ‘tế nhị’ nào đó! (xem vụ bộ Từ điển bách khoa ‘Encyclopaedia Britannica’*, Hình 2), và trong nhiều trường hợp, đặc biệt là trong lĩnh vực pháp lý, việc sử dụng tiếng Hoa hay tiếng Hán-Việt rất là... nguy hiểm!, như trong bài viết dưới đây...

*

Về mặt ngữ nghĩa, bài viết này rất hay của Bill Hayton, là học giả tại Viện nghiên cứu Chatham House tại London, Anh Quốc: ‘Trung Quốc ngày nay vẽ bản đồ và tuyên bố chủ quyền với phần lớn diện tích Biển Đông dựa theo 'đường chữ U' được dựng từ cách diễn giải, dịch thuật sai lầm, theo tác giả Bill Hayton’. Xin giới thiệu cũng bạn đọc.

'TUYÊN BỐ CHỦ QUYỀN TQ Ở TRƯỜNG SA ĐẾN TỪ LỖI DỊCH THUẬT'

- Biển Đông là nơi nguy hiểm, bởi nơi đây có những tranh giành, tranh cãi chồng chéo giữa các nước.

Tình trạng tranh giành xảy ra đối với các nguồn tài nguyên biển. Tình trạng tranh giành xảy ra trong việc giữ thế cân bằng quyền lực trong khu vực. Thế nhưng nằm bên dưới tất cả những thứ đó là việc tranh chấp chủ quyền quốc gia đối với hàng trăm hòn đảo, bãi đá nhỏ xíu. Nếu nhìn vào mức độ chú ý đối với các cuộc tranh chấp hiện nay, thì quả rất đáng ngạc nhiên là không mấy ai chú tâm đến ‘vấn đề gốc rễ’ (root cause/s). Các chính phủ thì thích vờ như các tuyên bố chủ quyền của họ đối với các đảo, các bãi đá trên biển là có tính lịch sử và logic.

Tuy nhiên, sau nhiều năm nghiên cứu vấn đề, tôi thấy rõ rằng điều này không hề đúng. Hiện hầu hết các rắc rối ở Biển Đông tập trung vào khu vực Quần đảo Trường Sa và một ít thực thể ngầm gần sát với bờ biển của Việt Nam và Borneo. Đây là những điểm nằm rất xa phần Trung Hoa lục địa, và TQ chưa bao giờ làm rõ nguồn gốc chính xác làm cơ sở cho tuyên bố của mình đối với các điểm này.

Theo nghiên cứu riêng của mình, tôi đi đến kết luận rằng tuyên bố chủ quyền của TQ chỉ mới nổi lên, phát sinh từ việc biên dịch tồi và những đánh dấu không đúng trên bản đồ hồi thập niên 1930. Kết luận của tôi là tuyên bố chủ quyền của TQ đối với Quần đảo Trường Sa thực ra là một sai lầm... (Hình 3)

- Nhầm lẫn

Một vụ việc quan trọng xảy ra sau đó đã dẫn đến sự nhầm lẫn, mà ảnh hưởng của nó vẫn còn ở Biển Đông ngày nay.

Vào tháng 12/1931, Pháp tuyên bố chủ quyền đối với Quần đảo Hoàng Sa. Chín tháng sau đó, TQ phản đối. Tháng 7/1933, trong lúc chính phủ hai nước vẫn đang tranh cãi về Quần đảo Hoàng Sa, Pháp tuyên bố sáp nhập thêm sáu đảo thuộc Quần đảo Trường Sa. Điều này khiến TQ rất bối rối.

Dựa trên các văn bản chính thức và báo chí thời đó, ta có thể thấy rằng giới chức TQ không hề biết về sự khác biệt giữa Trường Sa và Hoàng Sa. Họ nghĩ rằng các đảo mà Pháp vừa sáp nhập vào thì chính là các đảo mà TQ đã tuyên bố chủ quyền hồi 1909. Phải mất đến nhiều tuần điều này mới được làm sáng tỏ. Trong các cuộc thảo luận, hải quân Trung Hoa Dân Quốc gửi điện tín cho Bộ Ngoại giao, xác quyết rằng Quần đảo Trường Sa không tồn tại! Cuối cùng, chính phủ Trung Hoa Dân Quốc không phản đối các hành động của Pháp nữa. Tuy nhiên, sự bối rối nhầm lẫn này khiến cho Ủy ban Nghiên cứu Bản đồ Lãnh thổ và Lãnh hải của TQ tiến hành điều tra. Trong số các nhiệm vụ của ủy ban có việc điều tra và diễn giải các bản đồ để thể hiện đâu là Hoàng Sa, đâu là Trường Sa. Ủy ban cũng đặt tên tiếng Hoa cho các quần đảo, nhưng đơn giản chỉ là dịch thuật hoặc chuyển ngữ. Bãi đá North Danger Reef (có nghĩa là bãi đá nguy hiểm ở phía bắc) được dịch sang tiếng Hoa thành Bắc Hiểm Tiêu (北險礁 ). Quần đảo Trường Sa trở thành Tư Ba Lạp Thoát Đảo (斯巴拉脫島) (chuyển ngữ từ tên của vị thuyền trưởng người Anh, Richard Spratly), còn cụm bãi cạn Luconia được chuyển ngữ thành Lô Khang Ni Á Than (盧康尼亞滩).

Tuy nhiên, trong quá trình điều tra, ủy ban đã có một số sai lầm. Cơ quan này có vẻ đặc biệt lẫn lộn trong việc hiểu nghĩa các thuật ngữ hàng hải trong tiếng Anh, từ 'bank' (bãi ngầm) và từ 'shoal' (bãi nông). Cả hai từ này đều có nghĩa là một khu vực nước nông trên biển. Từ 'bank' mô tả một diện tích đất trồi lên từ đáy biển, trong lúc từ 'shoal' là cách mô tả trong hàng hải, bắt nguồn từ tiếng Anh cổ, có nghĩa là 'NÔNG'. Tuy nhiên, ủy ban đã chọn dịch cả hai chữ này thành 'than' (灘), là cách dịch xa xôi để chỉ 'bãi cát', một thực thể có thể nằm trên hoặc dưới mặt nước. Ủy ban đã đặt tên cho một thực thể dưới nước, James Shoal (bãi ngầm James), cái tên TQ là Tằng Mỗ Than (曾姆滩), và một nơi khác, Vanguard Bank (bãi Tư Chính), cái tên Tiền Vệ Than (前衛滩).

Tằng Mỗ là chuyển ngữ từ 'James', và Tiền Vệ Than là dịch từ chữ 'vanguard', tức tiên phong, còn chữ Than là dịch chung cho cả hai từ 'bank' và 'shoal'. Việc dịch thuật như vậy đã tạo ra những hậu quả nghiêm trọng mà chúng ta sẽ thấy. Vào năm 1936, Bạch Mi Sơ, người sáng lập ra Hiệp hội Địa lý Trung Quốc, đã dùng các thông tin của ủy ban để xuất bản tập bản đồ TQ mà ông soạn, Trung Hoa Kiến thiết Tân đồ. Dựa vào bản dịch của ủy ban, ông đã tạo ra sai phạm to lớn: Ông vẽ bãi ngầm James và bãi Tư Chính thành các ĐẢO. Sau đó, ông thêm một đường hình chữ U ở Biển Đông, với điểm xa nhất về phía nam là bãi ngầm James, và điểm xa nhất về phía tây nam là bãi Tư Chính. Ý định của ông Bạch là hoàn toàn rõ ràng - đường vẽ này đánh dấu sự hiểu biết "khoa học" của ông về lãnh thổ hợp pháp của TQ.

Do sai phạm này của ông mà bãi ngầm James và bãi Tư Chính sau đó trở thành giới hạn tuyên bố chủ quyền lãnh thổ của Trung Quốc ở Biển Đông. Đó là lần đầu tiên đường chữ U được vẽ trên một tấm bản đồ TQ. Tuy nhiên, đó không phải là một tài liệu của nhà nước mà chỉ là sản phẩm của một cá nhân đơn lẻ.

- Tuyên bố chủ quyền của nhà nước

Tuy nhiên, sau Đệ nhị Thế chiến, hai đệ tử của ông Bạch là Phó Giác Kim và Trịnh Tư Ước được Bộ Nội vụ Trung Hoa Dân Quốc thuê tư vấn về biên giới lãnh thổ. Hai người này đã vẽ các bản đồ cho chính phủ vào năm 1946 và 1947, dẫn đến việc TQ chính thức tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Các ông Phó và Trịnh đã dùng bản đồ của ông Bạch cùng 'đường chữ U'. Do vậy, TQ đã tuyên bố chủ quyền với cả các thực thể ngầm dưới nước là bãi ngầm James và bãi Tư Chính.

Điều này hoàn toàn vô lý, trừ phi bạn hiểu được phần kỳ quặc này của lịch sử (Hình 4). Tuyên bố chủ quyền của TQ được đưa ra là kết quả của một loạt những sai lầm. Dẫu chính quyền CHND Trung Hoa ngày nay muốn nói rằng họ có quyền từ xưa và chủ quyền lịch sử đối với các bãi ngầm, bãi đá ở Biển Đông, nhưng việc nghiên cứu chi tiết các bằng chứng cho thấy thực sự điều này mới chỉ xảy ra vào nửa đầu thế kỷ 20 mà thôi... (Bill Hayton. Nguồn bên dưới).

*

Nhân tiện, tôi xin trích một đoạn đã viết (entry ‘Tiêu Phong và A Châu định đi thăm Trường Sa và Hoàng Sa’*):

...Được biết Nguyễn Huệ rất rành về Trường Sa và Hoàng Sa, Tiêu Phong bèn hỏi: ‘Nghe nói trước đây các hạ là ‘ông chủ’ của Trường Sa và Hoàng Sa?’. Nguyễn Huệ đáp :
- À, sự thực là như thế này, theo tại hạ được biết, từ năm 1686, họ Nguyễn đã đưa 18 chiến thuyền đến khai thác ở Bãi Cát Vàng (Hoàng Sa), và đầu tiên trong khu vực, chúa Nguyễn Phúc Nguyên đã thành lập các đội Hoàng Sa và Bắc Hải để ‘buôn bán ven biển, chài lưới, thu lượm hải sản và tổ yến’ ở vùng quần đảo xa giữa biển Đông...
Sau đó, với tư cách là chủ nhân của các vùng đảo, quần đảo giữa biển Đông, triều đình Tây Sơn tiếp tục phát triển các đội trên, cải tạo các ‘di thuyền’ cao hơn và to hơn thuyền Trung Hoa, trên có đặt nhiều súng... Mỗi năm, từ tháng hai, hai đội có 5 chiến thuyền ra Hoàng Sa và Trường Sa để ‘thu nhặt hóa vật của tàu bị nạn, tìm kiếm hải vật’, đến tháng tám mới trở về và nộp cho triều đình Phú Xuân. Thời đó, triều đình Gia Khánh, Trung Quốc, đang bận việc dẹp loạn ở phía Tây nên không thể quan tâm đến vùng biển Đông...
Tiêu Phong lại hỏi: ‘Thế rồi sao nữa?’. Nguyễn Huệ trả lời:
- Sau khi tại hạ và Ngọc Hân công chúa rời cõi trần, tại hạ được biết ‘năm 1834 dưới triều Minh Mạng đã có bản đồ vẽ rất cụ thể, có biểu thị của dải Vạn Lý ở Trường Sa ngoài Biển Đông’. 'Ngày 21-12-1933, Thống đốc Krautheimer ký Nghị định số 4702-CP, sáp nhập quần đảo Trường Sa vào tỉnh Bà Rịa... Ngày 15-6-1938, Toàn quyền Đông Dương I. Brévie ký Nghị định số 156-SC, quyết định quần đảo Hoàng Sa thuộc tỉnh Thừa Thiên... Ngày 14-10-1950, Chính phủ Pháp bàn giao hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa cho Chính quyền Bảo Đại. Bảo Đại cho sáp nhập Hoàng Sa và Trường Sa vào tỉnh Thừa Thiên'...
Không ngờ Mộ Dung Phục nay lại chuyển thế đầu thai, làm lớn, rồi có tham vọng làm bá chủ biển Đông, chiếm Hoàng Sa vào tháng 1/1974, rồi mấy năm gần đây, hắn tự đưa ra khái niệm ảo ‘đường lưỡi bò’ gì gì đó, rồi lấy bản đồ Trung Quốc ra, thêm 2 cái ‘hột đậu xanh’ ở phía dưới, ghi là Tây Sa và Nam Sa, rồi ầm ĩ thông qua Đại hội các tay chân của hắn. Tại hạ vô cùng ngạc nhiên…

*

Bổ sung... Vào đầu những năm 1800 - khi mà các nhà hàng hải phương Tây đã phát hiện ra Paracel Islands và Spratly Islands (từ trước năm 1807), thì gần như cả dân tộc Trung Hoa đang bị thế giới văn minh phương Tây cho uống ‘Thập hương nhuyễn cân tán’ (tức ‘nha phiến’) và tiến đến giành giải vô địch World Cup về... ‘Đông Á bệnh phu’, mà ‘Việc nhà Thanh đầu hàng năm 1842 đánh dấu một tai họa mang tính quyết định và nhục nhã của TQ - Hiệp ước Nam Kinh... (wiki)..., thì hồi đó họ biết cái chóa gì là Tây Sa với Nam Sa!...; mãi cho đến sau năm 1949, 

thậm chí đến năm 1974 mới... mạnh miệng gọi là Xīshā qúndǎo hay Tây Sa, và 1988 là Nánshā qúndǎo hay Nam Sa cái cmn gì đó! (Hình 5), vì vụ này ‘MỚI CHỈ XẢY RA VÀO NỬA ĐẦU TK 20 MÀ THÔI’ - ông Bill Hayton nói...

***

Lưu ý rằng khác với tiếng Hán, tiếng Việt thì ‘từ chính’ đứng trước, từ ‘bổ nghĩa’ đứng sau. Ví dụ như ta gọi Bãi Cát Vàng, hay người đẹp... là đúng, vì nó sẽ trả lời câu hỏi: ‘Bãi gì?’, ‘cát màu gì?’, ‘người như thế nào?’; còn nếu tiếng Việt mà viết ngược lại như tiếng Hán như ‘Vàng Cát Bãi’, ‘đẹp người’... là sai, vì dễ thấy rằng ‘đẹp người’ chưa hẳn là ‘người đẹp’ (đẹp người là cụm tính từ, có thể mặt xấu như ma, bị lác đầy người, hehe)... Tiếng Hán thường là ‘đa âm’, vd như Trương đại hiệp, Tả nhị gia, Tiết Bảo Bảo, Lệnh Hồ ca ca, Nhạc Linh San tiểu sư muội; trong lúc tiếng Việt thường là ‘đơn âm’ ghép lại, như: Dzũng ĐaKao, Chí Phèo, ông Ba X, trùm Năm Cam, cô Ba Sài Gòn..., đặc biệt là những ‘từ đơn’ như ông, cô, trùm, Ba, Năm, Cam, Chí, Phèo, Dzũng, X... đều có nghĩa rất khác nhau!...

*

Nhớ lại, tức cười... Đó là khi mới ra trường, là giáo viên, chúng tôi thường mơ ước được ‘tô, ly, điếu’ (sau này thêm xe có khói, nhà xi măng và ‘biết đàn bà là gì’, hehe), rồi... chết, thế là đủ!...

Đi làm được trên 30 năm, nay sáng dậy đã có ít nhất một tô bún riêu, một ly cà phê sữa ấm và một điếu thuốc rồi..., nên tôi không đòi hỏi lắm gì từ xã hội nữa!, mà:

- Chỉ đòi hỏi anh Tê Cu hay anh To Con gì đó trả lại HS và một phần TS cho nước tôi.

...Đang viết đến đây thì tôi bỗng nghe tiếng sư tử bên nhà hàng xóm nhắc nhở 'ox' hơi bị nặng:

- Đi qua Tê Cu thì phải mặc áo trắng bóc, không được vàng nách, vàng cổ... (!)

Té ra đây là cả chùm tiếng Việt xịn... Điều này còn có nghĩa là tôi sắp đi khảo sát... Tê Cu mấy ngày, về sẽ có bài mới!, hehe... Tôi... đùa đấy!

H...ết.

---------

Chú dẫn:

1.       ‘Chuyện kể từ người tham gia làm Britannica tiếng Việt’: Hai mục từ Quần đảo Hoàng Sa và Quần đảo Trường Sa (với tên gọi trong bản gốc là Paracel Islands và Spratly Islands, có thêm chú thích tên gọi của các bên có tuyên bố chủ quyền), phía đối tác giữ ý kiến gọi đây là khu vực tranh chấp, Việt Nam là một trong các bên có tuyên bố chủ quyền. Rốt cuộc hai mục từ này BỊ BỎ, kéo theo bản đồ liên quan cũng bị loại bỏ... Xem thêm: https://tuoitre.vn/chuyen-ke-tu-nguoi-tham-gia-lam-britannica-tieng-viet-774858.htm

2.       Giao Chỉ = ‘Kawci’, Cửu Chân = ‘Cochin’ gốc từ tiếng Arab... Còn ‘Đông Dương’? Vào thế kỷ 17-18, khi nói đến vùng Đông Nam Á, người Pháp thường dùng tên gọi Ngoại Ấn (Inde extérieure) hay Ấn Độ bên kia sông Hằng (Inde au-delà du Gange), còn người Anh thì gọi là Ultra-Ganges India. Tên gọi Đông Dương (IndoChine) chỉ xuất hiện lần đầu tiên dưới ngòi bút của Conrad Malte Bruun (1775-1826) trong bộ sách ‘Địa lý toán học, hình thể và chính trị của các nơi trên thế giới’, xuất bản năm 1804... (vanchuongviet-org)

3.       ‘Spratly’ là họ của một người Anh, thuyền trưởng chiếc tàu săn cá voi Cyrus. Ông tên Richard Spratly, người phương Tây đầu tiên đặt chân lên hòn đảo này vào năm 1843... Trước đó khoảng gần 40 năm, vào năm 1807, khi được cử sang vương quốc CochinChina để khảo sát quần đảo Pracel, thuyền trưởng Ross đã đến triều kiến vua Gia Long... Daniel Ross đã đặt tên cho Spratly Islands là Dangerous Ground (Vùng đất nguy hiểm) trên bản hải đồ ấn hành năm 1821. Sau đó, trong một phiên bản của tấm hải đồ ấn hành năm 1859, tên Dangerous Ground được đổi lại là Storm Island (Đảo Bão tố)... Như vậy, đối với giới hàng hải tây phương Tây, đến năm 1843, quần đảo Pracel được chính thức tách ra thành Paracel Islands và Spratly Islands như ngày nay... Xem thêm: http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=11399

4.       Quần đảo Hoàng Sa (tiếng Anh: Paracel Islands; Hoàng Sa có nghĩa là ‘cát vàng’, là tên người Việt đặt cho quần đảo này; trong đó ‘Paracels’ tiếng Hà Lan là ‘bãi đá ngầm’...) là một nhóm khoảng 30 đảo, bãi san hô và mỏm đá ngầm nhỏ ở Biển Đông. Quần đảo nằm cách miền Trung VN khoảng một phần ba khoảng cách đến những đảo phía bắc của Philippines; cách đảo Lý Sơn của VN khoảng 200 hải lý và cách đảo Hải Nam của TQ 230 hải lý... Quần đảo Trường Sa (tiếng Anh: Spratly Islands; tiếng Việt: Bãi Cát Dài; tiếng Malay và Indo: Kepulauan Spratly...) là một tập hợp thực thể địa lý được bao quanh bởi những vùng đánh cá trù phú và có tiềm năng dầu mỏ và khí đốt thuộc Biển Đông. Tuy nhiên, quần đảo này đang trong tình trạng tranh chấp ở các mức độ khác nhau giữa sáu bên là Việt Nam, Brunei, Malaysia, Philippines, Đài Loan và CHND Trung Hoa... (wiki)

5.       Tiêu Phong và A Châu định đi thăm Trường Sa và Hoàng Sa, xem thêm: https://nhagomlabang.blogspot.com/2012/07/228-tieu-phong-va-chau-inh-i-tham.html

6.       'Tuyên bố chủ quyền TQ ở Trường Sa đến từ lỗi dịch thuật' (Bill Hayton): Bài này sẽ đăng trên tạp chí 'Modern China' với tiêu đề 'The Modern Origins of China's South China Sea Claims: Maps, Misunderstandings, and the Maritime Geobody'. (vanchuongviet-org, nt)