329. Bàn về các loại ‘vô’ và triết lý Việt

LTS: Bài này chỉ viết cho 'vui' trong thế giới blogspot và đang được chỉnh sửa.

Nhân tiện có lời bình của bạn Bình Địa Mộc ‘bác Bàng ơi, còn như "vô miên/vô vi" và một số "vô... " khác mà ta hay dùng nhất là trong thơ thì nghĩa nó là gì?, tất nhiên Mộc cũng hiểu nhưng không cặn kẻ bằng bác, nhờ bác giải thích hộ!’, Lá Bàng chỉ bàn mấy dòng quanh chữ ‘vô’ mà thôi.

*

Trong blog này đã có nhắc đến hư vô, vô thường, vô minh, vô vi… (entry 328, 305, 285, 248, 197, đường dẫn cho ở dưới), mình không nhắc lại nữa.

Đối với mình, ‘vô’ gì cũng là vô, đại ý là cũng xoáy quanh các từ như ‘sắc sắc không không’, ‘dịch biến’ hay ‘cát bụi’...

Dĩ nhiên chữ ‘vô’ trong triết hoàn toàn khác với chữ ‘vô’ trong các từ như vô tình, vô cảm, vô lương tâm… mà chỉ có nghĩa đơn thuần là ‘không’.

*

Ngoài ra, cũng xin nhắc đến Kinh Dịch một tí, để tiết kiệm thời gian, mình xin trích entry 305 như sau: 

‘Kinh Dịch trong tiếng Anh viết đơn giản là ‘the Book of Changes’ (cuốn sách nghiên cứu về sự biến đổi)… Trong phép tính tổ hợp, có thể hình dung là với 2 chữ a, b (lưỡng nghi) ta sẽ xếp được 4 cặp đôi (tứ tượng) là aa, ab, ba và bb (=2²), nếu thêm a, b vào nữa thì ta sẽ có có 8 cặp 'ba' (bát quái) là aaa, aab, aba, abb, baa, bab, bba và bbb (=2³). Tương tự, với 8 chữ a,b,c,d,e,f,g,h, ta có thể xếp được 64 cặp đôi (=2⁶)… Triết lý Âm Dương của Việt tộc đã có trước khi họ có chữ viết cho nên nó được tóm tắt trong ba câu ngắn gọn: Âm Dương (2) sinh Tam Tài (3), Tam Tài sinh Ngũ Hành (5), Ngũ Hành vận chuyển vô lường'.

*

 

Vô vi được nhắc nhiều trong triết học Trung Hoa cổ đại, đại biểu xuất sắc của nó là Lão Tử và Trang Tử, nó cũng tiềm ẩn trong Thiền học, Phật học, Kinh Thánh, Kinh Cô-ran… trước hay sau đó.

Nói dễ hiểu, vô vi là trạng thái ‘không động’ uyên nguyên (= ban đầu) của một sự vật/hiện tượng, được diễn qua các câu khá phổ biến sau: ‘đạo khả đạo, phi thường đạo’ (tạm dịch: đạo mà nói được thì không phải là đạo) hay ‘dĩ bất biến ứng vạn biến’ (tạm dịch: lấy không động để đối phó với mọi biến động), 'địch không động, ta không động, địch động, ta động trước' (Giác Viễn); cũng có thể hiểu vô vi là trạng thái ‘trung dung’ mà không nghiêng về thị hay phi (đúng hay sai)…

Một trong những biến thể của vô vi, hư vô, vô thường… được các ‘danh nhân’ của Tàu chuyển hóa thành ‘tiêu dao’ hay xuất thế (không màng đến thế sự) qua các nhân vật như Lý Bạch (ôm trăng mà chết), Phạm Lãi (dẫn Tây Thi ra hoang đảo mà tận hưởng tình khúc âm-dương), Dương Quá - Tiểu Long Nữ hay Trương Vô Kỵ - Triệu Minh (tuyệt tích giang hồ), Lệnh Hồ Xung (vô chiêu thắng hữu chiêu, tiếu ngạo), Hồng Thất Công/Mạc Đại tiên sinh (thần long ẩn hiện), Quỷ Cốc tiên sinh, Hoàng Thạch Công, Phong Thanh Dương (ẩn sĩ), Kim Dung (phiêu diêu, hư vô, tình yêu), Mạc Ngôn ('phong nhũ phì đồn')…

*

Tuy nhiên, ta hãy quên đi các từ như hư vô, vô thường, vô vi, vô minh hay vô niệm… đi. Lý do là cả ngàn năm, nước ta hết bị ‘Bắc thuộc’ rồi tiếp theo bị nghiện ‘Tứ Thư, Ngũ Kinh’, đâm ra hồi đó vô tình thấy cái gì của Tàu cũng... thần thánh hết!, híc.. híc...

Và chả hiểu tại sao, gần như cả thế kỷ 20, các nhà trí thức Việt đổ xô nhau nghiên cứu các loại ‘vô’ của... Tây/Tàu, rồi dường như quên mất là ông cha ta còn hiểu chữ ‘vô’ tốt hơn họ nữa đấy.

Mình nói không quá, Đạo Hạnh Thiền sư có nói: ‘Có thì có tự mảy may. Không thì cả thế gian này cùng (cũng) không’!, tạm hiểu là cái gì có là đã có ngay từ đầu, còn những gì về sau chỉ là sự biến hóa khôn lường của cái ban đầu mà thôi. Câu này ý nghĩa sâu xa chả kém gì các câu nói nổi tiếng của các triết gia Tây/Tàu.

Nếu nói gần xa chuyện 'xuất thế' thì ta đã có sự thể hiện của các ‘danh nhân’ Việt (chưa bàn đến đúng/sai) qua các thiên tình sử nổi tiếng của Trần Khắc Chung - Huyền Trân công chúa (hưởng tình khúc âm-dương ngoài biển khơi) hay Tú Uyên - Giáng Kiều (cuối đời sống nơi ‘cõi tiên’), Từ Thức (ăn ở với tiên, về lại trần gian, rồi biệt tích), Lan và Điệp (Lan đi tu, kết cuộc đau khổ)…, rồi Chu Văn An (Tiều Ẩn), Nguyễn Bỉnh Khiêm (thú nhàn), Nguyễn Công Trứ (chữ nhàn, chữ tình), ngoài ra còn có các thi, văn, nhạc sĩ hay nhà nghiên cứu khác như Bùi Giáng (điên trong cái tỉnh), Đỗ Long Vân (phi-không-thời-gian), Văn Cao (thiên thai), Phạm Duy (sống trong lòng người đẹp Tô Châu), Trịnh Công Sơn (cát bụi, một cõi đi về), Thanh Tùng (giọt nắng bên thềm), Trương Quý Hải (khoảnh khắc)…

*

Ngoài ra, có vô số triết gia phương Tây, chưa chắc họ đã biết đến các loại ‘vô’ nói trên nhưng cũng cống hiến cho nhân loại nhiều triết lý vĩ đại, chẳng hạn như Homere, Aristotle, Socrates, Shakepeare, Newton, Descartes, Einstein, Puskin, Goethe, Dostoievski, Hemingway…

*

Nói chung, sông Hằng chứa vô số hạt cát và mỗi hạt cát đại diện cho cả sông Hằng, nhìn một chiếc lá rơi ta có thể cảm nhận được cả thế giới…, nên chân lý ở đâu cũng là chân lý, nó không nhất thiết phải xuất phát từ Tàu, Ấn Độ hay Ba Tư…

*

Nếu Lá Bàng được tiên nữ ban cho 3 điều ước thì một trong những điều ước là: Ước gì các bậc cao nhân sẽ làm rõ ràng và rõ ràng hơn nữa triết lý thuần Việt mà trong đó các triết lý khác chỉ được xem là cơ sở để nghiên cứu/kế thừa hay chỉ được xem là ‘thứ yếu’ mà thôi, nếu được vậy thì các blogger con cháu sẽ vui mừng xiết bao…
*

Và cũng có vài blogger mong có định nghĩa chính xác của các từ ‘vô’ nói trên, mình có trả lời là:

‘Ta không cần định nghĩa tuyệt đối chính xác, 
vì có 100 người thì có 100 định nghĩa khác nhau, làm rối cả thế giới,
ta chỉ cần hiểu tương đối bản chất của vô thường là được rồi, 
rồi ta tự đi xây dựng... lâu đài tình ái của riêng ta, 
mặc kệ các triết gia, ha ha ha’.

-------------------------------

Các entry có liên quan:

http://nhagomlabang.blogspot.com/search/label/kim%20dung

http://nhagomlabang.blogspot.com/2012/04/197-tra-loi-cac-blogger-ve-triet.html http://nhagomlabang.blogspot.com/2012/12/284-trang-tu-thoi-nay.html

http://nhagomlabang.blogspot.com/2012/12/285-khai-niem-vo-minh-va-tinh-yeu.html

http://nhagomlabang.blogspot.com/2013/01/305-ngo-ngang-buoc-chan-vao-kinh-dich.html

http://nhagomlabang.blogspot.com/2012/08/232-khi-bui-giang-ien.html

http://nhagomlabang.blogspot.com/2012/09/242-may-dong-ve-trinh-cong-son.html  

Và các tài liệu tham khảo khác.